GAZZÂLÎ

Prof. Dr. Mustafa Çağrıcı

KİTAP HAKKINDA

“Beni sağken mezara gömdün; ölümümü bekleyemez miydin?” Menhûl adlı fıkıh kitabını inceleyen hocası Cüveynî, böyle söyler onun hakkında. Çağdaşı Abdülgafir el-Fârisî ise “İslâm’ın ve Müslümanların hücceti, din önderlerinin imamı, konuşma ve ifade kabiliyeti, mantık, zekâ ve tabiat itibariyle benzeri görülmemiş bir kişi” diye niteler. Acaba bütün bu övgülere mazhar olan bir âlim nasıl bir ortamda yetişmiştir? Gazzâlî, el-Munkızu mine’d-dalâl başlıklı eserinde kendi ilmî ve fikrî serüvenini yazmış olduğundan hayatı en iyi bilinen alimler arasında yer alır. Ancak yazar, başta fıkıh olmak üzere, gramer, kelam, mantık ve felsefe gibi bilgi dallarında söz sahibi olan büyük düşünürün yetiştiği kültürel ortam bilinmeden kendisinin hakkıyla tanınmayacağını iddia ediyor. Bununla birlikte şüphe krizine girişini, ilmî çalışmalarının zihin ve ruh dünyasında ne tür bir bunalıma yol açtığını ele alıyor. Bağdat’ı terk etme kararının temelinde nasıl bir düşünce ve ruh halinin bulunduğunun izlerini, eserleri üzerinden sürüyor. Bu olumsuz gelişmelerin arkasındaki psikolojik, sosyal vb. sebepleri tespit etme ve “tedavi yollarını gösterme” niyet ve çabasını araştırıyor. Vezir Nizâmülmülk tarafından Bağdat Nizâmiye Medresesi müderrisliğine tayin edilişi, buradaki çalışmaları, felsefeye ve Bâtinîliğe dair önemli incelemeleri eserde yer verilen diğer bilgiler arasında. Bu bakımdan eser, adı İslam dünyasının dört bir yanına yayılmış büyük düşünürü kapsamlı bir şekilde tanıtması açısından pek çok faydayı barındırıyor.